آناتومی چشم
بر خلاف بیشتر اعضای بدن ، چشم برای معاینات خارجی قابل دسترس است و بررسی ساختمان تشریحی آن ، از بررسی سایر قسمت های بدن راحت تر است . کره ی چشم در ساختمان استخوانی به نام کاسه ی چشم (اوربیت ) محافظت می شود و توسط عضلات ، بافت های چربی و همبند پوشیده شده است ، اوربیت چهار سانتی متر ارتفاع ، عرض و عمق داشته و شبیه یک هرم چهار وجهی است که از سه طرف توسط سینوس های اتموئید(از وسط)،پیشانی (از بالا) و ماگزیلاری (از پایین)احاطه شده است. عصب بینائی و شریان افتالمیک از طریق سوراخ بینائی واقع در راس کاسه ی چشم،وارد آن می شود.کره ی چشم با کمک عضلات خارج چشمی قادر به حرکت در تمامی جهات است.این عضلات دربرگیرنده ی چهار عضله راست و دو عضله ی مورب بوده که توسط اعصاب جمجمه ای 3و4و6 عصب دهی می شوند. در حالت عادی،حرکات هر دو چشم هماهنگ است و مغز یک تصویر واحد دریافت می کند.
پلک ها از عضلات صاف و مخطط تشکیل شده اند که به شکل یک لایه پوستی نازک ارتجاعی،بخش قدامی چشم را محافظت میکنند. پلک ها دارای غده های متعدد(غدد عرق،غدد چربی و غدد اشکی)هستند.پلک فوقانی به طور طبیعی بخش فوقانی عنبیه را می پوشاند و توسط عصب چشمی حرکتی( جمجمه ای زوج 3)عصب دهی می شود. لبه های پلک حاوی غدد میبومین،پونکتای فوقانی و تحتانی و مژه ها هستند.محل اتصال پلک ها که مثلثی شکل است،کانتوس داخلی یا میانی و کانتوس خارجی یا جانبی نامیده میشود.با هر بار پلک زدن،قرنیه و ملتحمه با اشک شستشو میشوند.
وجود اشک برای حفظ سلامت چشم اهمیت حیاتی دارد.اشک توسط غدد اشکی و غدد اشکی جانبی ترشح می شود.اشک در پاسخ به واکنش های عاطفی یا رفلکسی ترشح می شود.اشک سالم از سه لایه تشکیل شده است: چربی،آب و موکوس.این لایه ها قرنیه را تغذیه و سطح نرمی را برای چشم و اپی تلیوم ملتحمه ایجاد میکند.در صورت نقص در ترکیب هر یک از این لایه ها،یکپارچگی و سلامت قرنیه به خطر می افتد.
ملتحمه یک غشای موکوسی نازک شفاف است که عمل محافظت در برابر محیط خارجی چشم را به عهده دارد که زیر پلک ها(ملتحمه پلکی)و روی صلبیه(ملتحمه بولبار)را میپوشاند.نقطه تلاقی این قسمت چین پلکی نامیده میشود.ملتحمه و قرنیه در لیمبوس روی دورترین لبه خارجی عنبیه به هم میرسند.
کره ی چشم از سه لایه زیر تشکیل شده است:
- لایه فیبری خارجی شامل صلبیه و قرنیه شفاف؛
- لایه عروق میانی شامل عنبیه،جسم مژگانی و زجاجیه؛
- لایه عصبی داخلی شامل شبکیه،عصب بینائی و راه های بینائی؛
کره ی چشم از نظر آناتومیکی به دو قسمت تقسیم می شود.قسمت قدامی که مابین جلوی قرنیه و پشت عنبیه قرار دارد و شامل اتاق های خلفی و قدامی است.قسمت خلفی بین پشت عدسی و شبکیه قرار دارد که شامل زجاجیه است.کره ی چشم همچنن سه فضای حاوی مایع دارد.اتاق قدامی حاوی مایع که پشت قرنیه و جلوی عنبیه و مردمک قرار دارد.اتاق خلفی یک فضای کوچک حاوی مایع است که مابین جلوی عدسی و پشت عنبیه و مردمک قرار دارد.اتاق زجاجیه حاوی مایع شفاف و ژلاتینی است،بزرگترین فضا در ته چشم بین عدسی و شبکیه می باشد.
مایع زلالیه، شفاف و حاوی مواد مغذی است که اتاق خلفی و قدامی چشم را پر می کند و به فرم چشم کمک میکنداین مایع توسط جسم مژگانی در اتاق خلفی تولید می شود و از طریق مردمک به داخل اتاق که ترابکولر به داخل کانال شِلِم تخلیه می شود.تولید مایع زلالیه به فشار داخل چشم(IOP) مربوط میشود.فشار طبیعی چشم کمتر از 21 میلی متر جیوه است.
زجاجیه که بخش اعظم آن را آب تشکیل میدهد،توسط یک غشای هالوئیدی احاطه شده و به حفظ شکل چشم کمک میکند.زجاجیه در تماس مداوم با شبکیه بوده و توسط رشته های کلاژنی به شبکیه وصل می شود.با افزایش سن،زجاجیه تحلیل رفته و تغییر میکند.به دنبال این فرایند تحلیلی،خاصیت ژله مانند،سیال تر و آبکی شده که باعث ایجاد خرده ریزه های رشته ای به نام مگس پران می شوند.
صلبیه ساختمان سفید بدون رگ،متراکم فیبری است گه شکل کروی چشم را حفظ کرده و از محتویات داخل چشم محافظت میکند.نازک شدن صلبیه و تغییر رشته های کلاژنی صلبیه می تواند باعث دیده شدن رنگدانه اطراف صلبیه(اپی اسکلرا)یک بافت الاستیکی دارای عروق است که روی صلبیه قرار دارد و به تغذیه صلبیه کمک می کند و به التهاب پاسخ می دهد.
قرنیه ساختمان قوسی شکل شفاف و بدون عروق است،قدامی ترین قسمت کره ی چشم را تشکیل می دهد و سطح انکساری اصلی چشم محسوب می شود.قرنیه از پنج لایه شامل:اپی تلیوم،غشای بومن،استروما،غشای دسمه و اندوتلیوم تشکیل شده است.حاوی فیبرهای عصبی پرتراکم است و شدیدا به درد حساس است.اپی تلیوم ،خارجی ترین لایه محافظ است که اکسیژن را جذب می کند و قرنیه را توسط اشک تغذیه می کند.بر خلاف سلول های اندوتلیال که داخلی ترین لایه سلول قرنیه هستند و نمی توانند تکثیر یابند و در نتیجه در هنگام صدمات موجب ادم قرنیه میشود، سلول های اپی تلیال به سهولت تکثیر می یابند.
مجموعه ی عنبیه،اجسام مژگانی و مشیمیه که لایه عروق میانی چشم هستند،یوه آ نام دارد.
عنبیه حاوی عروق فراوان و مجموعه ای از فیبرهای رنگدانه ای است که مردمک را احاطه میکند و به چشم رنگ می دهد. اندازه مردمک ها به وسیله عضلات گشاد کننده و اسفنگتری عنبیه کنترل میشوند.عضلات گشاد کننده توسط سیستم عصبی سمپاتیک،و عضلات اسفنگتری به وسیله سیستم عصبی پاراسمپاتیک کنترل میشوند.
جسم مژگانی شامل زوائد مژگانی،عضلات مژگانی و فیبرهای زنولی(لیگمان ها) هستند که با همدیگر کار میکنند تا مایع زلالیه را تولید کنند و توسط فیبرهای زنولی،عدسی را در جای خود نگه می دارند.
مشیمیه بین شبکیه و صلبیه قرار دارد،خون و اکسیژن را به قسمت بیرونی شبکیه می رساند.سلول های رنگدانه ای حاوی ملانوسیت ها در مشیمیه به جذب نورهای پراکنده کمک میکنند.
درست پشت مردم و عنبیه،عدسی ها قرار دارند.عدسی بدون رنگ،شفاف و محدب الطرفین بوده،و توسط رشته های زنولا در محل خود استقرار یافته است.عدسی قادر است برای دید نزدیک و دید دور،تحدب خود را تغییر دهد؛این توانائی عدسی تطابق نامیده میشود.در این فرایند،عدسی چشم فاصله کانونی را تنظیم می کند تا تصویر واضحی روی شبکیه متمرکز شود.با افزلیش سن و در شرایط خاص(مانند دیابت و ضربه) شفافیت عدسی و توانائی تمرکز به دلیل تشکیل کاتاراکت کاهش می یابد.
داخلی ترین لایه چشم،که حاوی بافت عصبی و عصب بینائی است شبکیه نامیده میشود.در معاینه ته چشم از طریق مردمک،صفحه بینائی،:عروق شبکیه و ماکولا قابل مشاهده است.نقطه ورود عصب بینائی به شبکیه،صفحه بینائی نام دارد.این قسمت به شکل دایره ای بیضی بوده،به رنگ صورتی است و دارای لبه های مشخص است.در این صفحه،فرورفتگی فیزیولوژیکی وجود دارد که عروق خونی شبکیه ازآن سرچشمه می گیرند.
بافت شبکیه از صفحه بینائی تشکیل شده و سطح داخلی اتاق حاوی زجاجیه را می پوشاند.عروق شبکیه از طریق عصب بینائی وارد چشم شده و در شبکیه به صورت منشعب درآمده و شاخه های فوقانی و تحتانی را به وجود می آورند.ماکولا ناحیه ای از شبکیه است که مسئول دید مرکزی است.سایر قسمت های شبکیه مسوول دید محیطی هستند.در مرکز ماکولا،فوه آ قرار دارد که حساس ترین ناحیه بوده،فاقد عروق خونی است و توسط قوس های فوقانی و تحتانی احاطه شده است. دولایه مهم شبکیه عبارتند از:اپی تلیوم رنگدانه ای شبکیه(RPE) و شبکیه ی حسی.اپی تلیوم رنگدانه ای شبکیه متشکل از یک لایه ی منفرد سلولی است که دارای عملکردهای زیادی از جمله جذب نور است.شبکیه حسی حاوی سلول های گیرنده نور:سلول های استوانه ای و مخروطی است.سلول های استوانه ای مسئول دید در شب ویا در نور کم هستنددر صورتی که مخروط ها سلول های گیرنده نور شبکیه هستندکه برای حدت بینائی،تمایز رنگ و جزئیات ضروری هستند.سلول های مخروطی در سراسر شبکیه گسترده شده اند و بیشترین تراکم آنها در فوه آ است.سلول های استوانه ای در فوه آ وجود ندارند.
حدت بینائی مناسب بستگی به سلامت عملکرد کره ی چشم و سالم بودن مسیر بینائی دارد.این مسیر از شبکیه،عصب بینائی،کیاسمای بینائی،راه های بینائی،اجسام خمیده جانبی و شاخه های عصب بینائی و ناحیه بینائی واقع در قشر مغز تشکیل شده است.این مسیر قسمتی از سیستم عصبی مرکزی است.
عصب بینائی به وسیله دومین عصب جمجمه ای عصب دهی می شود و عملکرد آن انتقال پیام های عصبی از شبکیه به لب پس سری مغز است.سرعصب بینائی،نقطه کور فیزیولوژیک در هر چشم است.عصب بینائی از چشم خارج شده و سپس در کیاسمای بینائی،باعصب بینائی چشم دیگر تلاقی میکند.کیاسما یک نقطه آناتومی است که در آن،فیبرهای نازال از شبکیه نازال هر چشم با یکدیگر تلاقی کرده و به نیمکره ی طرف دیگر مغز می روند.رشته های عصبی مربوط به شبکیه هر چشم بدون تقاطع باقی می مانند.رشته های عصبی مربوط به نیمه ی راست هر چشم که مسئول میدان بینائی سمت چپ هستند،پیام های عصبی را به لوب پس سری سمت راست ارسال میکنند.رشته های سمت چپ هر چشم که مسئول میدان بینائی راست هستند،پیام های عصبی را به لوب پس سری سمت چپ هدایت می کنند.رشته های مذکور پس از کیاسما،راه بینائی نامیده میشوند.راه های بینائی به اجسام خمیده جانبی ختم می شوند.اجسام خمیده جانبی توسط انشعابات نوری به قشر لوب پس سری مغز می رسند.
(آرزومند بهبودی شما )
Farvardin Surgery Center